Jump to content
Модераторы форума - Assembler & Bercana
  • Откройте аккаунт на Диспуте за 5 минут

    Продаете недвижимость, машину, телефон, одежду?  Тысячи  просмотров ежедневно на dispute.az  помогут вам. Бесплатная доска обьявлений.

Терекеменцы\Tərəkəmələr


Recommended Posts

Азербайджанцы Республики Дагестан

Севиндж Алиева, кандидат исторических наук, ведущий научный сотрудник института Истории НАН Азербайджана

 

Азербайджанцы, живущие в Дагестанской Республике, являются коренным населением. Еще с давних времен азербайджанцы населяли старинный азербайджанский город Дербент и прилегающие к нему равнинные окрестности (приморские и предгорные)- Дербентский и частично Кайтагский и Табасаранский районы.1

Часть азербайджанцев, живущих, в частности, также за пределами Азербайджана принято называть терекеменцами. Этот термин, применяемый к группе азербайджанцев, используется в нарицательном смысле. Однако сами терекеменцы считают себя азербайджанцами, неотъемлемой частью азербайджанского народа и тюркоязычного мира. По мнению исследователей, часть азербайджанцев примерно в XVI веке, а многие и еще раньше, переселились на территорию современного Дагестана, а в то время – северные пределы Азербайджанских земель из Ширвана и Губы.

 

На территории Дагестана с давних времен проживало множество этносов, относящихся в основном к двум языковым семьям- 1) нахско-дагестанской ветви северокавказской языковой семьи- аварцы, андийцы, даргинцы, кубачинцы, казикумыки (лакцы), кюринцы (лезгины), табасаранцы, чеченцы, и др.; 2) тюркской группе алтайской языковой семьи кумыки, азербайджанцы (в т.ч. терекеменцы), ногайцы, и др. В начале ХХ века мусульманское население Дагестана составляло 92%.2

  • Downvote 2
Link to comment
Share on other sites

Этническая группа азербайджанцев, в источниках именуемая терекеменцами, тесно взаимодействовала с табасаранцами, даргинцами, татами и другими этносами, активно впитывающими язык, традиционную культуру и хозяйственные особенности азербайджанцев. Даргинцы, кумыки, таты и аварцы называли этническую группу азербайджанцев падарлар. Интенсивные культурные процессы на территории нынешнего Дагестана не изменили облик и самосознание терекеменцев, всегда идентифицирующих себя азербайджанцами.

В историко-этнографической литературе терекеменцев нередко называют кочующими татарами или кочевниками (Н.Дубровин, и др.). С такой версией трудно согласиться, поскольку наши сородичи издревле занимались и земледельческим хозяйством.

Процесс этноформирования азербайджанцев-терекеменцев прошел на территории Азербайджана, но по мере появления их на территории современного Дагестана, они вливались в конгломерат других тюркских и кавказских народов, сливаясь с местным населением, либо растворяясь в местной среде, либо, наоборот, передавая им свои язык и культуру. По результатам исследования С.Ш.Гаджиевой, в Азербайджане термин терекеменцы применялся по отношению к кочевникам. О кочующих татарах сообщал Н.Дубровин. К кочевникам в Азербайджане относились, в частности, огузско-туркменские племена аккоюнлу и каракоюнлу, ассимилировавшие со временем с родственными им по языку азербайджанцами. О них, в частности, известно, что они жили во владениях кайтагского владельца Амир-Хамзы, но в середине XVIII века перешли к Андреевским владетелям — к тюркоязычным кумыкам. С.Броневский сообщал, что терекеменцы подвластны Уцмию Каракайтагскому в виде вотчинных крестьян. Они кочуют в войлочных кибитках по равнинам и упражняются большей частию в скотоводстве, платя подать живыми баранами.3 Т.е. помимо скотоводства, они занимались и другими видами деятельности. Терекеменцы из Кайтага, занимавшиеся в основном рисоводством, были переселены братьями Темировыми Карамурзой и Кази в селения Темир аул и Кази юрт. Оба эти селения располагались в плодородных местах и получили название Ток ер (сытное место). Терекеменские азербайджанцы жили в Нижнем Кайтаге, именуемом Кара-Кайтаг, наряду с местными кумыками, даргинцами, татами, и др., а также вместе с дербентскими азербайджанцами, табасаранцами, лезгинами, татами, и др. в Табаристане, расположенного к югу от Кайтагского уцмийства.

  • Downvote 2
Link to comment
Share on other sites

Терекеменцы создали широкую сеть оросительных каналов. В первой половине XVIII века около 300 семейств переселилось во владения кумыкских князей. Позже, после того как отпала угроза со стороны Надир-шаха, между кайтагским уцмием и кумыкскими владельцами из-за этого возникли разногласия. Из-за этой тяжбы, находящихся в этих местах известный ученый Г.Гмелин попал в плен к кайтагскому уцмию, который требовал возвращения терекеменцев и умер у него.5 Уцмий требовал возвращения терекеменцев. Надо отметить, что в Кайтагское уцмийство населели также южные кумыки, даргинцы, кайтаги, кубанчинцы, таты, горские евреи, и др. 6 Между тем, часть терекеменских семейств (500–600 сем.) постепенно переселилась из кумыкских владений в Терекеме – в уцмийство, а часть – осталась с кумыками и, видимо, ассимилировалась с ними. По данным Д.М.Шихалиева, изученным С.Ш.Гаджиевой, терекеменцы Засулакской Кумыкии относились к четырем княжеским родам- Казаналиповым, Айдемировым, Темировым и Алишевым.

В Дербент-Наме Мирзы Хайдара Визирова отмечается- Шах Исмаил в 915 (1509 – 1510 гг.) вторично прибыл в Ширван, покорил крепость Баку, Дербент и все пространство до земли Хазар. В том же году по его повелению, 500 семейств из поколения Румна переселены из Тебриза в Дербент, где и теперь находятся их до 300 семейств… По повелению Тахмасиба шаха 400 семейств из поколения гуричан, переселены в Дербент для жительства и защиты его. Далее в рукописи приводятся сведения о переселении жителей Азербайджана в Дербент при шахе Аббасе (1687-1629), а так же об обустройстве города Дербента правителем Ширвана Кули-Султаном.

  • Downvote 2
Link to comment
Share on other sites

Азербайджанцы Дербента занимались различными видами деятельности, в их руках сосредотачивалась, в основном, ремесло и торговля. Так, в частности, азербайджанец, житель Дербента Мусакая Мурзакаев со своим сыном Имамверды возил товары в Кизляр и обратно. По сообщению С.Броневского, в Дербенте было много кочующих в Персии народов Шахсевен и Терекемен, издревле переведенных в Дагестан (2000 дворов), говорящих на тюркском языке. Они были поселены в 17 деревнях. Территория их проживания изобиловала лугами, лесами и водами. Дербентские терекеменцы, отмечал С.Броневский, были также «прилежные земледельцы». Они сеяли разные сорта пшеницы, хлопок, шафран, занимались шелководством и добычей марены. Некоторые терекеменцы доставляли в Дербент дрова, уголь и съестные припасы.

 

По материалам А.А.Бакиханова, четыре деревни табасаранские – Магарты, Маграга, Хучни и Чирах, все магалы Улус и Терекеме, по обеим сторонам Дербента, равно и как сам город, магалы Тип, Мюскюр, Шабран, город Кудиал (Куба) и остальные магалы Ширванские с Сальяном, шесть деревень бакинских терекеме и весь уезд Шекинский говорят на языке тюрки….8 П.С.Паллас (XVIII в.) сообщал о терекермес, населяющие область между Персией и Грузией. 9

По архивным данным, изученным С.Ш.Гаджиевой, дагестанские терекеменцы были выходцами из Губы, Шемахи, Ленкорани, и др. районов Южного Кавказа, а также из-за Сулака. Анализируя концепции авторов, сообщаемых о том, что терекеме были выходцами, переселенными в разное время из Ирана, отмечает, что источники этих сведений подразумевают под Ираном Азербайджан и его южные районы. По мнению С.Ш.Гаджиевой, терекеменцы поселились в южных районах Дагестана задолго до походов Надир-шаха, а может и раньше и именно из Азербайджана. Ученый отрицает связь терекеменцев с северокавказскими туркменами и их прибытие из-за Сулака. С.Ш.Гаджиева отмечает генетическую связь терекеменцев Дагестана и Азербайджана с туркменами-огузами, проникающими в Южный Дагестан вплоть до XV–XVI веков. Тщательное изучение С.Ш.Гаджиевой архивных и письменных источников, топонимии, генетических связей позволило ей сделать вывод, что близкое этническое родство предков терекеменцев и собственно азербайджанцев подтверждается не только языковой общностью, но и наличием у них общей этносоциальной, политической истории, сходными этническими традициями, отразившимися в их хозяйственной деятельности, в материальной и духовной культуре, в быту. По антропологическим данным, терекеменцы – представители каспийской расы и сходны с азербайджанцами, а также в какой-то степени с южными кумыками. Взаимодействие с кумыками- совместное общежитие, межэтнические браки, и пр. повлияло также на диалект терекеменцев- наравне с огузским присутствуют кыпчакские элементы. При всем этом, дагестанские терекеменцы считают сами себя азербайджанцами по языку и по происхождению и не отделяют своей судьбы от судьбы своей исторической родины – Азербайджана.

  • Downvote 2
Link to comment
Share on other sites

В декабре 1744 года во время похода войск Надир шаха в Дербент, живущие во владениях кайтагского уцмия азербайджанцы-терекеме (300 дворов) были переселены, по указанию Надир-шаха, в более спокойные места, в частности, во владения кумыкского воеводы Алишы Хамзина, Андреевских владельцев Темира и Бамата — к тюркоязычным кумыкам. После смерти Надир шаха, часть азербайджанцев-терекеме вернулась к кайтагскому владельцу Амиру Гамзе на прежние места проживания, а часть (100 дворов) осталась среди кумыков.11

В российский период истории азербайджанцы-терекеме были включены в Кайтагское уцмийство, которое занимало территорию от р. Оросай-Булак до р. Дарбах на юг вдоль Каспийского побережья. Терекеменцы, наряду с кумыками, даргинцами, татами, и др. жили в Нижнем Кайтаге, именуемом Кара-Кайтаг. Кроме того, часть терекеменцев проживала к югу от Кайтагского уцмийства — в Табаристане, населенным также табасаранцами, дербентскими азербайджанцами, лезгинами, татами, и др.

Ко всему этому следует добавить, что до начала XIX века азербайджанцы, проживающие на территории современного Дагестана, входили не в одно феодальное образование, а в три- в Кайтагское уцмийство, владения Табасаранского кадия и Дербентское ханство.

Дербентское ханство еще в XVIII веке включало в свой состав Улусский магал и селения Мюшкур, Низабат, Шабран, Рустов и Бешбармак, расположенные по правому берегу р. Самур, где проживали азербайджанцы, лезгины, табасаранцы, и др. Дербентское ханство простиралось на юг от владений Кайтагского уцмия до предгорья Табасаранского хребта на западе и северо-восточных границ Кубинского ханства на юге. До начала XIX века шахи Ирана считали Дербент и прилегающие территории одним из своих семи ульков и назначали сюда своих правителей — хакимов, султанов, наместников и наибов.

В 1806 году Дербентское владение было включено в состав Российской империи и ханский титул был упразднен. Управление Дербентским ханством (Улусский магал), кроме города Дербента, было передано тарковскому Мехти-шамхалу. В городе Дербенте сохранялось правление наиба под контролем коменданта крепости. Крепостную часть Дербента заняли русские войска. В 1833 году Улусский магал из владения шамхала Тарковского перевели в казенное ведомство Высшая власть в Дагестане после Гюлистанского мира принадлежала русскому военному командованию. В 1812 году была образована Дербентская и Губинская провинции, во главе которых стояли военно-окружные начальники. Главное управление этими провинциями осуществлялось из Дербента.

  • Downvote 2
Link to comment
Share on other sites

С XIX века численность азербайджанского населения заметно уменьшилось. По данным на 1810 год, в Дербенте проживало 1435 дымов азербайджанцев. В середине 1830-х годов из 1795 дымов азербайджанскими были 995. По ведомости подушного исчисления населения 1834 года, в Дербенте с прилегающими селами проживало 4741 душ м.п. азербайджанцев. Для сравнения в Борчалинской дистанции проживало 8479 азербайджанцев м.п., в Газахской дистанции – 12836, в Шамшадильской дистанции – 8697, в Бамбако-Шурагельской дистанции – 546, в Губинской провинции 45 тысяч азербайджанцев м.п. В 1833 году Улусский магал из владения шамхала Тарковского перевели в казенное ведомство

 

Картинки по запросу терекеменцы

  • Downvote 2
Link to comment
Share on other sites

Термин «терекеме» принято связывать с этнонимом «туркмен»[5]. В прошлом этот термин имел довольно широкое применение. В более раннее время это название использовалось как этническое, племенное. В Азербайджане же в XIX — начале XX в. оно объединяло главным образом население, занимавшееся отгонным скотоводством в крае и чаще всего применялось в значении «кочевники»[5].

Это подчёркивал также писатель и историк А. Д. Ерицов, указывающий, что слово «терекеме» понималось местным население не как название особой народности или даже отдельного «родового» общества: «таракяма называли всех без различия кочевых татар». Обследовав Казахский уезд Елисаветпольской губернии, он сообщал, что местные татары (то есть азербайджанцы — прим.), составляющие основное население этого уезда, были известны под названием таракяма. Многие из перечисленных им групп (племён) терекеме — айрумлы, баяты, кадырлы, каракоюнлы, караханлы, кенгерли, салахлы, софулы, татлы, — зафиксированы и в других уездах[6].

По мнению И. А. Абелова, местное население называло кочевников-татар (азербайджанцев Шемахинского и Геокчайского уездов) терекеме, или кечари, в противоположность оседлым жителям, именуемым тат[6]. По Л. Будагову таракама — «поселянин мужик (на Кавказе и за Кавказом)»

  • Downvote 2
Link to comment
Share on other sites

«Терекеме» и «карапапах»


Название «терекеме» нередко можно встретить как тождественное названию «карапапах» (букв. «чёрные папахи»). По Баскакову различия между ними состоит в том, что понятие «терекеме» представляет собой собирательное название, данное им персами, и является арабским множественным числом (تر ﻛـمـه) от слова «тюрк» (تركي)[8]. Этноним «карапапах», в свою очередь, является прозвищем, данное турками кочевым племенам, скорее всего, по характерному признаку одежды (قـﺎ ﺭﺍ ﭘﺎ ﭘﺎ ﺥ‎)[8].

Этнонимом «терекеме» именовали тюркоязычных жителей Ахалцихского и Ахалкалакского уездов Тифлисской губернии. Изучив эти уезды, Х. А. Вермишев приводит ещё одно название (точнее самоназвание) группы терекеме в Ахалцихском уезде — бинали, означающее «оседлый, коренной» (от азерб. «бина» — основание, хутор). Он также сообщал, что здешние азербайджанцы были известны под названием «карапапах»[6].

Согласно турецким учёным, в Турции «карапапахами» чаще называют оседлую часть терекеме, проживающей в районе Карса и Ахалцихе, а само название «терекеме» закреплено за кочевниками. У турок они также известны под названиями безбаш, гагаван, чинчават[9]. В одном из текстов в исследовании А. Эрджиласуна старый терекеме рассказывает, что его деды пришли из Акстафы, Тифлиса и Баку, то есть передвигались вдоль Куры

В Дагестане
В Северной Кумыкии термин «терекеме» со времен превратился из этнического в социальный и стал обозначать определённую категорию зависимых крестьян[11]. В Дагестане дербентские азербайджанцы именуют их «тэрэкэмэлер», кумыки — «теркемелер», даргинцы — «таркама». Среди северных кумыков и части высокогорных даргинцев, аварцев они известны под этнонимом «падар»

  • Downvote 2
Link to comment
Share on other sites

Расселение


В Азербайджане терекеме представлены в Гяндже, Казахском, Товузском, Агджабединском, Имишлинском, Бейлаганском и Шемахинском районах.

В Дагестане они компактно проживают в десяти сёлах Дербентского района: Берикей, Великент, Деличобан, Джемикент, Карадаглы, Мамедкала, Падар, Салик, Татляр и Уллутеркеме. Часть терекеме, этнически слившаяся с кумыками, проживает в селениях Темираул и Костек (квартал Терекемеаул) Хасавюртовского и Чонтаул Кизилюртовского районов

Картинки по запросу терекеменцы

На территории Армении терекеме (карапапахи) проживали в с. Кара-Иса (англ.)русск., Эвлю (англ.)русск., Иль-Мазлу, Союх-булах (англ.)русск., Кызыл-Шафах, Сарйар (англ.)русск., Демюрчиляр (англ.)русск., Кара-Кала и Кызыл-Даш (англ.)русск. Калининского района

 

На территории Турции, в частности в иле Карсе терекеме проживают с 1921 года. Расселены они как в центральных сёлах ила, так и в сёлах Селима, Сарыкамыша и Арпачая

Язык
Речь дагестанских терекеме близка к губинскому и шемахинскому диалектам азербайджанского языка, относящиеся к восточной группе азербайджанских диалектов[14]. Однако она подверглась влиянию кыпчакской группы тюрских языков и в её лексике и фонетике обнаруживается влияние кумыкского языка

 

Произведённые в 1952 году Н. А. Баскаковым и А. Н. Баскаковым среди терекеме (карапапахов) Калининского района Армянской ССР диалектологические записи и наблюдения, показали, что их речь относится к южной группе азербайджанских диалектов (по классификации М. Ширалиева)

История

Терекеменцы во время сбора самани. Почтовая открытка Российской империи
В конце XVI века кайтагский уцмий Ахмед-хан основал магал Терекеме, переселив сюда терекемейцев из Ширвана[16]. В архивных источниках сообщается, что эти переселенцы были выходцами «из Кубы, Шемахи, Ленкорани и других мест Закавказья и из-за Сулака»

 

Появление кочевников терекеме в Кахетии связано с походами персидского шаха Аббаса I в Восточную Грузию[18]. Назначенный им в 1656 году правителем Кахетии гянджинский хан Селим в течение нескольких лет переселил туда из Азербайджана большое количество терекеменцев[19]. Князь Ефим Мышецкий, ездивший с посольством к царю Теймуразу I, отмечает терекемейские юрты у реки Алазани. Их кочевья и деревня располагались также между Греми и Загеми[18]. Царевич Вахушти называет тюркоязычных жителей «большого поля» Караиа элами-демурчиасалну или тараками. Вахушти и Гильденштедт сообщают, что в этой местности эли пребывали со своим многочисленным скотом только зимой, а летом перекочевывали в Кайкул и на гору Палакацио

image.jpeg.71a6370da1240c1a78f05dfb44f5606b.jpeg

Путешественник и естествоиспытатель XVIII века Гильденштедт, оставивший описание Кавказа, под терекеменцами или трухменами понимал азербайджанцев, но помимо азербайджанских территорий он ошибочно причислял к терекеменским (то есть тюркским, азербайджанским) округам лезгинские общества Алтыпара, Докузпара, с. Мискинджа, а также селения хыналыгцев, крызов и будугов

Картинки по запросу терекеменцы

Согласно архивным данным, часть терекеменцев (до 300 или более семейств), а также 80 семейств горских евреев в первой половине XVIII в. переселились из Кайтагского уцмийства на Терско-Сулакскую низменность, во владения северокумыкских князей[22]. Азербайджанцы Дагестана исторически существовали в рамках феодальных отношений. Более 3/4 терекемейцев магала Терекеме было раятами

 

Антропология
В целом дагестанские терекеме антропологически являются представителям каспийского типа, хотя и нетипичными. Антропологический тип их смешанный. Проведённые Г. Ф. Дебецом, Н. Н. Миклашевской и А. Г. Гаджиевым исследования показали, что их черты сходства схожи главным образом с азербайджанцами и частично южными кумыками (особенно с жителями с. Каякент). Однако по сравнению с азербайджанцами, дагестанские терекеме выше ростом, более широколицы, несколько менее пигментированы, менее волнистые волосы, у них менее полные губы и не такие густые брови

  • Downvote 2
Link to comment
Share on other sites

terekeme_633_5985.jpg

Toylarda çox ifa edilən “Tərəkəmə” rəqsini yəqin ki, hamımız ya oynamışıq, ya da dinləmişik. Köçəri tayfaların çöl həyatının ən dolğun ifadəsi olan bu rəqs rəqqasın ifası ilə bütün tərəkəmə camaatının həyat tərzini özündə ifadə edir. Onlar da bu cür ritmik, bir yerdə qərar  tutmayan, çevik olduqları qədər də saf, təmiz olan, lazım gəldikcə qoçaqlıq göstərən bir xarakterə sahibdirlər. Çox təəsüflər olsun ki, Dağlıq Qarabağ işğal olunandan sonra bəzi tərəkəmə tayfaları da məcburiyyət qarşısında qalıb oturaq həyat tərzinə keçməli oldular. Bu isə onlar üçün sadəcə olaraq zülüm demək idi. Buna baxmayaraq ölkənin bəzi yerlərində xüsusən də Mərkəzi Aran, dağlıq və dağətəyi zonalarda, cənub ərazilərinin kiçik bir hissəsində, qərb zonasında az sayda da olsa tərəkəmə tayfaları qalmaqdadır.

 

Tərəkəmələr türkdilli tayfalardır. Əvvəllər Sırdəryanın sağ sahilində yaşayıblar. Oğuz türkləri XI əsrdən başlayaraq, İran, Zaqafqaziya, Kiçik Asiya və Mesopotamiyaya yayılıblar. Köçəri həyat sürən oğuzların bir hissəsinə tərəkəmə (“ər” türkmən sözünün cəmidir) deyiblər. Azərbaycanda Kür-Araz ovalığında, Mil-Qarabağ, Muğan və Şirvan düzlərində yaşayan və icma halında yaylağa gedən tərəkəmələr həm də əkinçiliklə məşğul olurdular. Tərəkəmələrin qalan hissəsi aranda biçini qurtarıb, payız əkininə hazırlıq görürdülər.

 

Tərəkəmə tayfalarının bu günə kimi qoruyub saxladığı bir sıra adət-ənənlər var ki, məhz onlar elat camaatını başqa zümrədən fərqləndirir. Tərəkəmə əhli bu adətlərini “biz dədə-babadan tərəkəməyik” devizi ilə mühafizə edirlər. Həmin adətlərin bir neçəsi ilə tanış olaq:
Yazın axırlarında, yayda otun bol, havanın sərin olduğu yerlərə - yaylaqlara, payızda isə arana köçürlər. Köç vaxtı atlar, qatırlar, dəvələr yüklənir. Bir tərəfdə qoyun-quzu, mal-qara sürüləri, digər tərəfdə isə at belində yaşlılar, qadınlar və uşaqlar yola çıxırlar. Dağa çıxana kimi bir neçə yerdə gecələyirlər.

 

Tərəkəmə üçün otun, otlağın, biçənəyin, xamın öz mənası var. İtin hürməyi, atın kişnəməyi, qurdun ulamağı, quzu mələrtisi tərəkəmə üçün nəsə deyir. Bir körpə quzunun, necə deyərlər, “burnunun qanaması” belə, tərəkəmənin gözündən yayınmaz. İtin də, atın da, köşəyin də öz dəyəri var tərəkəmə üçün. Tərəkəmə istər min baş olsun, ustər yüz və ya on baş, qoyun-quzunun hər birini üzündən tanıyar, quzunun mələrtisindən hansı qoyunun balası olduğunu dərhal anlar, ilin gəlişindən sürünün sayını əvvəlcədən təyin edər. Bir yetim quzunu aldırmayınca, rahatlıq tapmaz.

 

Yaylaqda təndir olmur deyə, çörəyi sacda bişirirlər. Ocağın altında təzək və çırpı yandırırlar. Sacı külləyirlər ki, yuxanı yandırmasın. Yuxa nazik yayılmış mayasız çörək növüdür. Ona yayma da deyirlər. Kündəni nazik yayıb isti sacın üstünə sərir, o üz-bu üzə çevirərək, qısa vaxta bişirirlər. Motal pendirini bir büküm isti yuxa ilə dürməkləyib yeyən adamın könlündən daha heç nə keçməz. Üstündən doyunca buzlu bulaq suyu içməyənə deyərlər ki, naqolaydı, yəqin bir əmması, azarı var...

 

 

image.jpeg

image.jpeg

image.jpeg

  • Downvote 1
Link to comment
Share on other sites

image.thumb.jpeg.e5febac6d9de5806f3fad3462ce6141b.jpeg

Qədim tarixə malik olan tərəkəmə tayfalarının içində olan, bu həyatı yaşayan və hazırda tərəkəmə tarixinin tək-tük təbliğatçılarından olan şair, “Azərbaycan” jurnalının şöbə müdiri Qəşəm Nəcəfzadə Modern.az-a tərəkəmələr barəsində bunları danışır:

 

“Tərəkəmələrin özünəməxsus adət-ənənələri var. Azərbaycan dilinin incəlikləri, deyək ki, dilin ən dərin qatları onların aralıq söhbətlərində, lətifələrində, yaşam tərzində üzə çıxır. Mən tərkəmə balasıyam, obamızın, elimizin həyat tərzini olduğu kimi yaddaşıma köçürmüşəm. Düşünürüəm ki, bunları yazmaq lazımdır. Yazmasaq, çox şeylər: adət-ənənlər, söz və ifadələr, şirin ləhcələr unudulacaq. Tərəkəmlər böyük türk tayfalarıdır. Əvvəllər Sırdəryanın sağ sahilində yaşayıblar. Oğuz türkləri (tərəkəmələr) XI əsrdən başlayaraq, İran, Zaqafqaziya, Kiçik Asiyaya yayılıblar. Köçəri həyat sürən oğuzlara tərəkəmə (ərəbcə "tərakimə" - türkmənlər) deyiblər. Tərəkəmələr Azərbaycan, Türkiyə və Gürcüstanda yaşayırlar.

Azərbaycanda Kür-Araz ovalığında, Mil-Qarabağ, Muğan və Şirvan düzlərində yaşayan və icma halında yaylağa gedən tərəkəmələr həm də əkinçiliklə məşğul olurlar. Tərəkəmələrin qalan hissəsi aranda biçini qurtarıb, payız əkininə hazırlıq görürdülər. Onlar əsasən heyvandarlıq məhsulları (yağ, pendir, yun və s.) istehsal edir, bunları taxıl və sənətkarlıq məhsulları ilə dəyişirdilər. Tərəkəmələr arasında xalçaçılıq, toxuculuq və s. də inkişaf etmişdi. "Tərəkəmə" xalq rəqsi və musiqisi tərəkəmələrlə bağlıdır. Tərəkəmələr bu gün də öz adət -ənənələrini yaşadırlar. Böyük Türk yazıçısı Cingiz Aytmatav yazırdı ki, “tərəkəmə” sözünün mənası “türk mənəm” deməkdir. Sonra dil-ədəbiyyat müəllimi olduğum üçün başqa bir araşdırma apardım “Tərəkəmə” sözünün kökü “tər” sözüdür. Tər-sifətdir.

 

Təzəlik mənasını ifadə edir. Yəni yuxanın təri, otun təri. Sonra “tər” sözünə “ə” isim düzəldən şəkilçi artırılır. Bələliklə “tərə” sözü əmələ gəlir. Tərə-yəni göy-göyərti, təzə otlaq, biçənək. Sonra isə tər sözünə “kəm” hissəciyi əlavə edildikdə, yəni tərəkəmənin otu, tərəsi, göyərtisi kəm olanda təzə yurda, oylağa köçürlər anlamı yaranır, daha sonra “tərəkəm” sözünün sonuna “ə” isim düzəldən şəkilçisi əlavə olunanda “tərəkəmə” sözü meydana çıxır. Bu, mənim şəxsi araşdirmamdır. Bəlkə belədir, ya da belə deyil. Hər halda Cingiz Aytmatovun yuxarıdakı sözünə böyük önəm verirəm. Tərəkəmə təkçə geyim, məişət tərzinə görə deyil, həm də təfəkkürünə görə xarakterizə olunur. Araşdırmaçı Nərmin Kamal tərəkəmələri belə xaraktirizə edir.


”Mən uşaq vaxtı kəndə gedəndə donum qırışmışdı, nənəm deyirdi ki, tərəkəməsən?”. Təəssüf edirəm ki, böyük içə, təfəkkürə, folklara malik elat tayfalarını yalnız bəzən geyim məsələləri ilə dəyərləndirənlər olur. Tərəkəmə comərdliyi, sənətkarlığı, həmişə tarixdə adla deyilib. Qadınları lazım gələndə kişilərlə vuruşub, dəvə minib, at çapıb, tərəkəmə itləri, atları və qoyunları tarixdə məşhurdur. Tərəkəmələrin özünəməxsus yeməkləri var, demək olar ki, bu yeməklər başqa yerlərdə bişirilmir, tərəkəmələrin özünə aid dil leksokonu var ki, ancaq onu özləri başa düşürlər. Onlar heyvandarlıqda yeni icadlar eləyiblər, yeni sözlər yaradıblar, itlərinə qoyunlarına atlarına yeni adlar veriblər, onlar bir-birindən fərqləndiriblər.

 

 
  • Downvote 1
Link to comment
Share on other sites

Tərəkəmələr köçəri tayfalar olsa da, onlar yurda, daşa , torpağa bağlı adamlar olublar. Onların yurdu böyük əraziləri əhatə edir. Seçmə qoyun, at, it nəsli yetişdiriblər. Onların ən yaxşılarını qoruyub saxlayıblar. Tərəkəmlərin özlərinə məxsus geyimləri, türkəçarələri, inancları, oyunları, nəğmələri, oyunları var. qoyunçuluğun, maldarlığın sirləri nəsildən-nəsilə ötürülüb, bu günə kimi qorunub saxlanılıb. Onların köç həyatı çox maraqlıdır. Mən dəfələrlə bu köçin iştirakçısı olmuşam. Qoyunların döl vaxtı, dollək, kərəskə, ağıl, vana, küz, xıx, qığ, dəlmə, arxac, yazdıx, payızdıx, güzəm, bulama, kətəməz, koramaz, kətil, vəl, örkən, sijim, sinəbənd, quşqun, tafqır, dizzax, qax, şəddə, örən, xam, örüş, qalax, əriş, arxac, paz, hörük, yal, küt, dirədöymə, qığmərə, çilingağac, oğursaq, boğaz, balax, pota, tələmək, cubuq, yanlıq, əyin ağacı, fərməş, iflik, garvıt, sirkən, qarağan, kətiyyən, küdrü, təzək, kürsək, cemis, buğaya gəlmək, muroya gəlmək, ojax qırağı, yaz ağzı, ceyillik, kor əmçək, duz daşı, əvəlik, quşotu, çobanaldadan, duyçə, kələf, çəhrə, iy, quşnu, dələmə, maya, qursaq, axtarma motal, çalansı, yükaltı, koğa, çomaq, cust, əvədək, quşqaytaran, ənik, day, maydan, dayca, qulan, bağırbeyin, tərəkəmə qovurması, alışma, qəhəl, qəhət, balax, ləvərə, dağarcıx, dəstərxan, qavqarmaq, binə, urfa, doğrama, alıx, yağır, xötək, heybə, odux, ağartı, çəkməcə, dəlicə, ətənə, sulux, ağcavaz, qiryəlin, damazdıx, baş covan, subay qoyun, sağmal qoyun, sərdən, poran, təpəl, səkil, əmizlikli, təhlə, puş, gərmə, sidiklik, qana düşmək, qırxılığa düşmək, miyəntək, kəlin qoyun, sarı kürə, ağ kürə, şilə, şəpit, ediləmək, lay, çərttək, toğlamıx, elti, küt, yelin, çətənə, tiyə və yüzlərlə belə sözlərin hamısı tərəkəmə həyatından bəhs edir.

 

Bu sözlərin etmologiyasından, koç həyatından, digər adət və ənənələrdən danışmaq çox maraqlıdır. Tərəkəmə həyatı Azərbaycanda böyük maraq doğurur. Ola bolsin ki, bəhs etdiyim məsələlər müəyyən mübahisələrə səbəb olsun. Mübahisələrə hazıram. Hər halda bu, işin xeyrinədir. Tərəkəmə mədəniyyətinin araşdırılmasına və öyrənilməsinə böyük ehtiyac var”.

image.thumb.jpeg.06411e78aaa3264ba248c2636e76ee8a.jpeg

Jurnalist Əziz Əlibəylinin uşaqlıq illəri tərəkəmə tayfalarının arasında keçib. O, diqqəti tərəkəmələrin gündəlik işlərinə yönəldir:

“Əslində tərəkəmələrdən danışanda mütləq bir söz deyirlər, “dədə-babadan beləyik”. Bu dədə-baba qaydası yüz illərdir qışlaqdan –yaylağa köç prosesinin adıdır. Başqa formada, buna maldarlıq deyirlər. Tərəkəmələr elatın, obanın üzü adam görməyən şəxsləridir. Biz də gözümüzü açandan bu ab-havada böyümüşük. Yazın ilk günəşi düşən kimi, dağın qarı əriməyə başlayır. Tərəkəmə hamıdan qabaq yuxudan oyanır, saysız-hesabsız qoyun sürülərini güneylərə yayır. Bunun adı “yaylım”dır. Söz yaymaq feilindən götürülüb, yaylaqda hər kəsdən tez tərəkəmələr yuxudan oyanar, günəşin ilk şüaları çardağa düşəndə hər kəs qalxıb, bayıra çıxardı, Qarşıda görünən ilk mənzərə dağın sinəsinə yayılmış mirvariyə bənzər heyvan sürüləri olardı.

 

Tərəkəməliyin özünəməxsus qayda-qanunları var: Biz öz kiçik qoyun sürümüzlə çobanlarla yanaşı düşərdik. İndi bəzi adətlər var ki, unudulub. Tərəkəmələr nehrə çalxardı, canavarlara görə ayıboğan itləri vardı, itburnu kolunun özəyindən qayış kimi möhkəm çomaq hazırlanardı. Aşağı-yuxarı hər çobanın tütəyi vardı. Amma indi, üstündən 25 ildən az bir zaman keçib, tərəkəməlik də, elatın mövsümi köç mədəniyyəti də undulub. İluzunu qadınlar qarağat, moruq, baldlırğan, çiçək toplayar, müxtəlif meyvə quruları hazırlayar, ağartı məhsullarından-yağ, qurut, qatıq, süzmə, pendir düzəldərdilər. Hansı çardağa getsən ipdən asılmış əvəlik quruları, meyvə qaxı görmək olardı”.

image.thumb.jpeg.a0c6d2954ce46c36993bf991d3016515.jpeg

Elmin Nuri

  • Downvote 1
Link to comment
Share on other sites

Şəkillərdə: Tərəkəmələr - Azərbaycan köçərilərilə bir gün

Zarat

Günəş zenitə yaxınlaşırdı. Xəfif sentyabr küləyi əsirdi. Günortaya az qalmış köhnə "Vilis"-ə minib, Şamaxının ucqar dağ ətəklərindəki yaylaqlarına yola düşməyə hazırlaşırdıq.

Elə yoldaca yaylaqdan rayona mer-meyvə, tərəvəz almağa gələn köçərilərlə rastlaşdıq. Göyçək nənə, iki nəvəsi, gəlini və böyük oğlu ilə bazarlıqlarını edəndən sonra birlikdə maşına minib ilk olaraq Zarat-Xeybəriyə istiqamət alırıq.

 

Zarat-Xeybəri yaylağı Şamaxının ən ucqar dağlarının ətəyində, rayon mərkəzindən təxminən 42 km uzaqlıqldakı eyni adlı kəndin yaxınlığında yerləşir. Qurdluca Ayrığı kimi tanınan bu yaylaq köçərilərin -tərəkəmələrin yurdu, yay evi sayılır.

Zarat

Sentyabrın ortalarında havalar tez soyuduğundan buradakı yaylaqdan tərəkəmələr artıq köçə başlayıblar. Hər gün yaylaqdan bir və ya bir neçə ailə yığışıb qışlağa köç edir.

Köçərilər qışlağa çıxana kimi bir neçə yerdə gecələyirlər. Köç prosesi oktyabrın ilk yarısına kimi davam edir.

Zarat

Köçəri həyat tərzi keçirən tərəkəmələr Azərbaycanın əsasən Mərkəzi Aran, dağlıq və dağətəyi zonalarında, cənub ərazilərinin kiçik bir hissəsində, az sayda qərb zonasında icma halında yaşayırlar.

Zarat
  • Downvote 1
Link to comment
Share on other sites

Etnoqraf Bəhram Məmmədli və Ənvər Çingizoğlunun 2012-ci ildə nəşr olunan "Oğuz-Türkmən tayfaları orta əsr qaynaqlarında" kitabındakı qeydlərə əsasən 11-ci əsrdən Mərkəzi Asiyadan İran, Zaqafqaziya, Kiçik Asiya, Anadoluya köçən tərəkəmələrin kökü türk əsilli tayfalar olub, vaxt keçdikcə isə məskunlaşdığı obaların yerli əhalisinə qarışıb.

Zarat

"Tərakimə"- türk sözünün ərəbcə cəmidir. İlk dəfə bu söz türkmənlər arasında işlədilib.

Əsas məşğuliyyətləri heyvandarlıq olan bu tayfalar yazın axırlarında, yayda otun bol, havanın sərin olduğu yerlərə - yaylaqlara, payızda- havalar soyuyanda isə arana - isti yerlərə köçürlər.

Zarat

İndi Azərbaycan ərazisində əslən türk olmayan digər tayfalar da tərəkəmələr kimi köçəri həyat yaşayır.Rəsmi olaraq onların sayı məlum olmasa da, təxmini hesablamalara görə demək olar ki, Azərbaycan ərazisində indi 500- ə yaxın tərəkəmə həyatı keçirənlər var.

  • Downvote 1
Link to comment
Share on other sites

Rayon mərkəzindən bir qədər aralanandan sonra asfalt yolları daşlı-kəsəkli, üzü dağlara sarı dar yollar əvəz edir. Yolüstü qonşu yaylaqlardan qoyun, mal-qara sürüsünün köçünü seyr edirik.

Gənc çobanlardan kimisi at belində, kimisi də piyada, çomağı əlində sürünün başında gedir, beş-altı çoban iti isə onları müşayiət edir.

Tərəkəmə dili ilə desək "yataq" qışlağa yola düşür. Yatağın köçü təxminən beş-altı gün davam edir.

Zarat

Saat yarımdan çox çətin enişli-yoxuşlu, daşlı-kəsəkli, dar yolları keçib, neçə kəndi geridə qoyandan sonra yaylağa yetişirik. "Vilis" bu daşlı-kəsəkli dağ yollarının, xüsusilə palçıqlı - qarşı günlərdə yeganə davamlı yolçusu sayılır.

Bir qədər aralıda üç-dörd alaçıq gözə görünür. Keçmişdə bu alaçıqlar keçə ilə örtülərdi. Keçə də otağı küləkdən, soyuq havadan qoruyardı. İndi isə köçərilər alaçıqlarını sadəcə polyester örtüklərlə qapayırlar.

Zarat

Maşından düşüb yüklərini daşıyan Göyçək nənə və gəlini dərhal alaçıqlardan birinə keçir. Buradakı alaçıqların bir neçəsi boşaldığından bəllidir ki, artıq ailələr köçə başlayıb.

Yaylaqda təkcə yeni doğulan quzular və bir neçə baş qoyun qalıb. Havalar tam soyumağa yaxınlaşanda isə "binə" -yəni yaylaqda qalanlar əşyalarını, alaçıqlarını maşınlarla yığıb yola düşəcəklər.

 

 

  • Downvote 1
Link to comment
Share on other sites

Zarat

"Keçmiş zamanlarda köç vaxtı atlar, qatırlar, dəvələr yüklənərdi. Qoyun-quzu, mal-qara sürüsünü çobanlar aparardı, at belində tərəkəmələr yola çıxırdılar.

Sovet dövründən sonra köç yerlərinə tərəkəmələr maşınlarla gedir, təkcə qoyun-quzunu, mal-qaranı çobanlar piyada aparırlar"- deyir Gülaməddin Xasıyev.

Zarat

Əslən Zarat-Xeybəri tat kəndindən olan Gülaməddin dayı iyirmi yaşından köçəri həyat keçirir. Demək olar ki, qırx ildir tərəkəmə kimi yaşayır.

Dediyinə görə bu işə elə atasının yolu ilə başlayıb. Bu cür həyat tərzi onun üçün rahatdır. Həmişə də eyni yaylağa və qışlağa köç edir.

Amma köçərilər arasında iki-üç ildən bir yaylağını-qışlağını dəyişənlərin olduğunu da qeyd edir.

"Hər adam bu sənətə, bu köçəri həyat tərzinə səbr edə bilmir. Amma çətin də olsa çox bərəkətli sənətdir. Südü, pendiri, yunu - bunlar hamısı bərəkətdir. Zəhmətə alışmalısan."

Zarat

 

  • Downvote 1
Link to comment
Share on other sites

Gülaməddin dayı deyir hava aydın, yağmursuz keçəndə qışlağa rahat və tez çatmaq olur. "Amma elə vaxt olur köç çox çətin keçir. İki il əvvəl də bütün köç çovğuna düşdüyündən çıxılmaz vəziyyətə düşmüşük".

"Həmin gecə yataq (qoyun, mal-qara) borana, çovğuna düşdü. İstədik yatağı buraxaq, özümüz çıxıb gedək. Qasırğaya düşmüşdük. Qar bir metrə qalxmışdı. Mal-qara hərəkət edə bilmirdi, ata qoşub güclə dartırdıq. Şükür allaha, zülmlə də olsa qışlağa gedib çıxa bildik."

Zarat

Köç ərəfəsində tərəkəmələr yola çıxmazdan neçə gün əvvəl mütləq yemək tədarükü görür.

Səhərdən o baş-bu başa gedib-gələn, işləməkdən yorulmaq bilməyən 66 yaşlı Göyçək nənə (Süleymanova) yaxınlaşır. Ayağında rezin qaloş, əynində qalın əlbisəsi, yun jaketinin düymələrini bağlaya-bağlaya köç hazırlığından danışır:

  • Downvote 1
Link to comment
Share on other sites

"Bir gün, iki gün əvvəl təndirdə yuxalar, çörək bişiririk. Çolpa, ət qovurması hazırlanır. Əlavə motal pendirimiz, şorumuz, nehrə yağımız da olur. Özümüz üçün ayrıca, sürünü aparan çobanlar üçün ayrıca yemək qoyuruq".

Zarat

Məktəb mövsümü başlayanda bütün məktəblilər kimi tərəkəmə uşaqları da dərsə yollanırlar. Göyçək nənənin on dörd yaşlı nəvəsi Dədəli də yaylağa təkcə tətil günlərində gəlir.

Yaş yarımlıq balaca nəvə Nicat isə anasının qucağından enən kimi gah yaylağın o baş-bu başına qaçır, gah da quzularla oynayır.

Zarat

 

  • Downvote 1
Link to comment
Share on other sites

Zarat-Xeybəridən doqquz kilometr aralıda Dəmirçi kəndinin yaxınlığındakı Mıxtökən yaylasından gəlirik. Bu yaylaqda da bir neçə tərəkəmə ailəsi köçə hazırlaşır.

Günortadan xeyli keçir, qadınlar mal-qaranı örüşdən gətirir. Nazbikə xala qoyun-quzunu yerbəyer edəndən sonra alaçığa keçir.

"Əvvəllər cəhrəmiz, darağımız var idi, qoyunun yunundan xalça-palaz, farmaş toxuyardıq. Yerə döşədiyimiz xalça-palazı da özümüz toxumuşuq. Daha hər şey müasirləşdi deyə indi hazır alırıq, daha toxumuruq."

Zarat

 

  • Downvote 1
Link to comment
Share on other sites

Alaçığın küncündən, yorğan-döşəyin altından nimdaş farmaşını çıxarıb göstərir:

"Bu farmaşı qaynanam mənə bağışlayıb. Köç edəndə yorğan-döşəkləri bu farmaşın içinə yığıb, yola düşürük. Keçmişdə də belə olub."

58 yaşlı Nazbikə Mədətova deyir çətin olsa da, köçəri kimi yaşamağa alışıb. İndi havalar soyuyan kimi dağın ətəyindən köç edib bir qədər aşağı eniblər.

Bu minvalla neçə yerdə bina qurub sonra qızı, əri və qonşu alaçıqdakılarla Qarasuyun üstündəki qışlağa köçəcəklər.

Zarat

Köç günü tərəkəmələr sübhdən hazırlıqlara başlayırlar. Artıq Gülaməddin dayının və qonşu alaçıqdakı ailəinin də əşyaları, qab-qaşığı, yorğan döşəyi sarınıb, boxçalarda hazır toplanıb.

Alaçığın sərt örtüyü açılıb, ağac dirəkləri də bir-bir sökülür. Günortaya yaxın yüklər Kamaz maşınına daşınmağa başlanır.

Qadın-kişiyə baxmadan alaçıqdakılar hamılıqla yüklərini sahmanla yükləyirlər. İki saat çəkən yır-yığışdan sonra nəfəslərini dərmək üçün bir qurtum çay içib, bir tikə pendir-çörək yeyir, sonra sonuncu əşyalarını götürüb maşına qalxırlar. Köç başlayır…

  • Downvote 1
Link to comment
Share on other sites

Yaylaq həsrətli tərəkəmələr

Köçəri həyat tərzi ilə seçilən tərəkəmələr oğuz türkləri olub, tarixən Kür-Araz ovalığında, Mil-Muğan və Şirvan düzlərində yaşayıblar. Əsasən qoyunçuluqla məşğul olan tərəkəmələr yayda otun bol, havanın sərin olduğu yerlərə - yaylaqlara, payızda isə Arana köçürlər.

 

Beyləqan rayonunun Allahyarlı kənd sakini Şahmurad Şirinov AZƏRTAC-ın müxbiri ilə söhbətində deyib: “Ata-babadan qoyunçuluqla məşğul olmuşuq. Hər il yay fəslini Kəlbəcər rayonunun gözəl yaylaqlarında keçirər, havalar soyuyanda isə Beyləqana qayıdardıq. Qoyunlar çayların sərin suyundan içib, kəklikotulu çəmənliklərdə otlayardılar. İndi isə yaylaqlarımız işğal altında olduğu üçün o yerlərə gedə bilmirik. Özümüz üçün də, qoyunlar üçün də çətin olmağına baxmayaraq, isti yayı Aranda keçirməli oluruq. Necə deyərlər, biz indi yarımtərəkəməyik. Təsərrüfatda 2 min başa yaxın qoyun-quzu var. Əmlik quzulu qoyunları Beyləqan ərazisindəki yataqda, digər qoyunları isə Füzuli rayonunun Haramı ərazisində saxlayırıq. Heyvanların otarılması üçün arpa xəsili və yonca əkirik”.

 

Tərəkəmələrin daha bir nümayəndəsi - Güllü Aslanova köçəri həyat sürməsələr də, nəsillərdən gələn həyat tərzini unutmadıqlarını deyir: “Çörəyi təndirdə bişiririk. Yaylağa gedəndə isə təndir olmadığı üçün sacda yuxa bişirirdik. Ocaq kimi adətən, qoyun gərməsi və çırpı yandırırıq. Sacı külləyirik ki, yuxanı yandırmasın. Tərəkəmənin heç nədən kasadlığı olmur. Qoyunumuz, ətimiz, südümüz, qatığımız, yağımız, yunumuz bol olur”.

Kənddə evləri, bağları olsa da, tərəkəmələr ömürlərinin böyük hissəsini təbiət qoynunda - sürü qırağında, at belində keçirirlər. Bu həyat tərzi əsrlər keçsə də, nəsildən-nəslə ötürülür, dəyişməz qalır. Bu gün yayı da, qışı da Aranda keçirən tərəkəmələr yenidən yaylaqlara köç edəcəkləri günü səbirsizliklə gözləyirlər.

  • Downvote 1
Link to comment
Share on other sites


Tərəkəmələr haqqında:Tərəkəmələr və ya Qarapapaqlar — türkdilli tayfalardır. Oğuz türkləri olub, müasir dövrdə Azərbaycanlılara aid etnoqrafik qrupdur.

Əvvəllər Sırdəryanın sağ sahilində yaşayıblar. Oğuz türkləri (tərəkəmələr) XI əsrdən başlayaraq, İran, Zaqafqaziya, Kiçik Asiya və Mesopotamiyaya yayılıblar. Köçəri həyat sürən oğuzların bir hissəsinə tərəkəmə (ərəbcə "tərakimə" - türkmənlər) deyiblər. Tərəkəmələr Azərbaycan, Türkiyə və Gürcüstanda yaşayırlar. Azərbaycanda Kür-Araz ovalığında, Mil-Qarabağ, Muğan və Şirvan düzlərində yaşayan və icma halında yaylağa gedən tərəkəmələr həm də əkinçiliklə məşğul olurdular.

Tərəkəmələr haqqında

Tərəkəmələrin qalan hissəsi aranda biçini qurtarıb, payız əkininə hazırlıq görürdülər. Onlar əsasən heyvandarlıq məhsulları (yağ, pendir, yun və s.) istehsal edir, bunları taxıl və sənətkarlıq məhsulları ilə dəyişirdilər. Xalçaçılıq, toxuculuq və s. də inkişaf etmişdi. "Tərəkəmə" xalq rəqsi və musiqisi tərəkəmələrlə bağlıdır. Tərəkəmə tayfaları Azərbaycan, Türkiyə, Gürcüstan və İran ərazilərində yaşayırlar.

Tərəkəmələr əsasən qoyunçuluqla məşğul olurlar. Azərbaycanda yayı müvəqqəti olaraq Dağlıq Qarabağ və ətrafı rayonlarda, digər fəsilləri isə əsasən Aran ərazilərdə yaşayırdılar. Qarabağ müharibəsində, Ermənistanın Azərbaycanın 20% ərazisinin işğalı ilə əlaqədar tərəkəmələr yay aylarında dağlıq ərazilərə köç edə bilmədikləri üçün əvvələr köçəri həyat sürən tərəkəmə tayfaları getdikcə oturaq həyata keçirlər. Rayon mərkəzlərində digər əhaliylə qaynayıb qarışsalar da, kəndlərdə yaşayan tərəkəmələr tayfa birliyini qoruyub saxlamışlar.

 

Tarixi kökü Oğuz türklərinə dayanan tərəkəmələr Azərbaycan türkcəsinin (Türkman Türkcəsi) özünə məxsus ləhcəsində danışırlar. Tarixən İslamı qəbul etmiş və bu dinə sitayiş edirlər.

Azərbaycan Respublikasının iqtisadi həyatında əsaslı rol oynayaraq, kənd təsərüfatı məhsulun əsas hissəsini istehsal edirlər. Həmçinin tərəkəmə tayfalarından bir çox alimlər, professorlar çıxmış, elmə töhfələr vermişlər. Genetik cəhətdən savadlı tayfalardır və bu cəhətdən digər əhalidə seçilirlər.

  • Downvote 1
Link to comment
Share on other sites

  • 1 year later...
 

terekeme_633_5985.jpg

Toylarda çox ifa edilən “Tərəkəmə” rəqsini yəqin ki, hamımız ya oynamışıq, ya da dinləmişik. Köçəri tayfaların çöl həyatının ən dolğun ifadəsi olan bu rəqs rəqqasın ifası ilə bütün tərəkəmə camaatının həyat tərzini özündə ifadə edir. Onlar da bu cür ritmik, bir yerdə qərar  tutmayan, çevik olduqları qədər də saf, təmiz olan, lazım gəldikcə qoçaqlıq göstərən bir xarakterə sahibdirlər. Çox təəsüflər olsun ki, Dağlıq Qarabağ işğal olunandan sonra bəzi tərəkəmə tayfaları da məcburiyyət qarşısında qalıb oturaq həyat tərzinə keçməli oldular. Bu isə onlar üçün sadəcə olaraq zülüm demək idi. Buna baxmayaraq ölkənin bəzi yerlərində xüsusən də Mərkəzi Aran, dağlıq və dağətəyi zonalarda, cənub ərazilərinin kiçik bir hissəsində, qərb zonasında az sayda da olsa tərəkəmə tayfaları qalmaqdadır.

 

Tərəkəmələr türkdilli tayfalardır. Əvvəllər Sırdəryanın sağ sahilində yaşayıblar. Oğuz türkləri XI əsrdən başlayaraq, İran, Zaqafqaziya, Kiçik Asiya və Mesopotamiyaya yayılıblar. Köçəri həyat sürən oğuzların bir hissəsinə tərəkəmə (“ər” türkmən sözünün cəmidir) deyiblər. Azərbaycanda Kür-Araz ovalığında, Mil-Qarabağ, Muğan və Şirvan düzlərində yaşayan və icma halında yaylağa gedən tərəkəmələr həm də əkinçiliklə məşğul olurdular. Tərəkəmələrin qalan hissəsi aranda biçini qurtarıb, payız əkininə hazırlıq görürdülər.

 

image.jpeg

image.jpeg

image.jpeg

Link to comment
Share on other sites

Tərəkəmə tayfalarının bu günə kimi qoruyub saxladığı bir sıra adət-ənənlər var ki, məhz onlar elat camaatını başqa zümrədən fərqləndirir. Tərəkəmə əhli bu adətlərini “biz dədə-babadan tərəkəməyik” devizi ilə mühafizə edirlər. Həmin adətlərin bir neçəsi ilə tanış olaq:
Yazın axırlarında, yayda otun bol, havanın sərin olduğu yerlərə - yaylaqlara, payızda isə arana köçürlər. Köç vaxtı atlar, qatırlar, dəvələr yüklənir. Bir tərəfdə qoyun-quzu, mal-qara sürüləri, digər tərəfdə isə at belində yaşlılar, qadınlar və uşaqlar yola çıxırlar. Dağa çıxana kimi bir neçə yerdə gecələyirlər.

 

Tərəkəmə üçün otun, otlağın, biçənəyin, xamın öz mənası var. İtin hürməyi, atın kişnəməyi, qurdun ulamağı, quzu mələrtisi tərəkəmə üçün nəsə deyir. Bir körpə quzunun, necə deyərlər, “burnunun qanaması” belə, tərəkəmənin gözündən yayınmaz. İtin də, atın da, köşəyin də öz dəyəri var tərəkəmə üçün. Tərəkəmə istər min baş olsun, ustər yüz və ya on baş, qoyun-quzunun hər birini üzündən tanıyar, quzunun mələrtisindən hansı qoyunun balası olduğunu dərhal anlar, ilin gəlişindən sürünün sayını əvvəlcədən təyin edər. Bir yetim quzunu aldırmayınca, rahatlıq tapmaz.

 

Yaylaqda təndir olmur deyə, çörəyi sacda bişirirlər. Ocağın altında təzək və çırpı yandırırlar. Sacı külləyirlər ki, yuxanı yandırmasın. Yuxa nazik yayılmış mayasız çörək növüdür. Ona yayma da deyirlər. Kündəni nazik yayıb isti sacın üstünə sərir, o üz-bu üzə çevirərək, qısa vaxta bişirirlər. Motal pendirini bir büküm isti yuxa ilə dürməkləyib yeyən adamın könlündən daha heç nə keçməz. Üstündən doyunca buzlu bulaq suyu içməyənə deyərlər ki, naqolaydı, yəqin bir əmması, azarı var...

image.thumb.jpeg.04bb2c2c2d0363fe776fa5a4ec0ab873.jpeg

Qədim tarixə malik olan tərəkəmə tayfalarının içində olan, bu həyatı yaşayan və hazırda tərəkəmə tarixinin tək-tük təbliğatçılarından olan şair, “Azərbaycan” jurnalının şöbə müdiri Qəşəm Nəcəfzadə Modern.az-a tərəkəmələr barəsində bunları danışır:

“Tərəkəmələrin özünəməxsus adət-ənənələri var. Azərbaycan dilinin incəlikləri, deyək ki, dilin ən dərin qatları onların aralıq söhbətlərində, lətifələrində, yaşam tərzində üzə çıxır. Mən tərkəmə balasıyam, obamızın, elimizin həyat tərzini olduğu kimi yaddaşıma köçürmüşəm. Düşünürüəm ki, bunları yazmaq lazımdır. Yazmasaq, çox şeylər: adət-ənənlər, söz və ifadələr, şirin ləhcələr unudulacaq. Tərəkəmlər böyük türk tayfalarıdır. Əvvəllər Sırdəryanın sağ sahilində yaşayıblar. Oğuz türkləri (tərəkəmələr) XI əsrdən başlayaraq, İran, Zaqafqaziya, Kiçik Asiyaya yayılıblar. Köçəri həyat sürən oğuzlara tərəkəmə (ərəbcə "tərakimə" - türkmənlər) deyiblər. Tərəkəmələr Azərbaycan, Türkiyə və Gürcüstanda yaşayırlar.

 

Azərbaycanda Kür-Araz ovalığında, Mil-Qarabağ, Muğan və Şirvan düzlərində yaşayan və icma halında yaylağa gedən tərəkəmələr həm də əkinçiliklə məşğul olurlar. Tərəkəmələrin qalan hissəsi aranda biçini qurtarıb, payız əkininə hazırlıq görürdülər. Onlar əsasən heyvandarlıq məhsulları (yağ, pendir, yun və s.) istehsal edir, bunları taxıl və sənətkarlıq məhsulları ilə dəyişirdilər. Tərəkəmələr arasında xalçaçılıq, toxuculuq və s. də inkişaf etmişdi. "Tərəkəmə" xalq rəqsi və musiqisi tərəkəmələrlə bağlıdır. Tərəkəmələr bu gün də öz adət -ənənələrini yaşadırlar. Böyük Türk yazıçısı Cingiz Aytmatav yazırdı ki, “tərəkəmə” sözünün mənası “türk mənəm” deməkdir. Sonra dil-ədəbiyyat müəllimi olduğum üçün başqa bir araşdırma apardım “Tərəkəmə” sözünün kökü “tər” sözüdür. Tər-sifətdir. Təzəlik mənasını ifadə edir.

 

Yəni yuxanın təri, otun təri. Sonra “tər” sözünə “ə” isim düzəldən şəkilçi artırılır. Bələliklə “tərə” sözü əmələ gəlir. Tərə-yəni göy-göyərti, təzə otlaq, biçənək. Sonra isə tər sözünə “kəm” hissəciyi əlavə edildikdə, yəni tərəkəmənin otu, tərəsi, göyərtisi kəm olanda təzə yurda, oylağa köçürlər anlamı yaranır, daha sonra “tərəkəm” sözünün sonuna “ə” isim düzəldən şəkilçisi əlavə olunanda “tərəkəmə” sözü meydana çıxır. Bu, mənim şəxsi araşdirmamdır. Bəlkə belədir, ya da belə deyil. Hər halda Cingiz Aytmatovun yuxarıdakı sözünə böyük önəm verirəm. Tərəkəmə təkçə geyim, məişət tərzinə görə deyil, həm də təfəkkürünə görə xarakterizə olunur. Araşdırmaçı Nərmin Kamal tərəkəmələri belə xaraktirizə edir.

  • Like 1
Link to comment
Share on other sites


”Mən uşaq vaxtı kəndə gedəndə donum qırışmışdı, nənəm deyirdi ki, tərəkəməsən?”. Təəssüf edirəm ki, böyük içə, təfəkkürə, folklara malik elat tayfalarını yalnız bəzən geyim məsələləri ilə dəyərləndirənlər olur. Tərəkəmə comərdliyi, sənətkarlığı, həmişə tarixdə adla deyilib. Qadınları lazım gələndə kişilərlə vuruşub, dəvə minib, at çapıb, tərəkəmə itləri, atları və qoyunları tarixdə məşhurdur. Tərəkəmələrin özünəməxsus yeməkləri var, demək olar ki, bu yeməklər başqa yerlərdə bişirilmir, tərəkəmələrin özünə aid dil leksokonu var ki, ancaq onu özləri başa düşürlər. Onlar heyvandarlıqda yeni icadlar eləyiblər, yeni sözlər yaradıblar, itlərinə qoyunlarına atlarına yeni adlar veriblər, onlar bir-birindən fərqləndiriblər. Tərəkəmələr köçəri tayfalar olsa da, onlar yurda, daşa , torpağa bağlı adamlar olublar. Onların yurdu böyük əraziləri əhatə edir. Seçmə qoyun, at, it nəsli yetişdiriblər. Onların ən yaxşılarını qoruyub saxlayıblar. Tərəkəmlərin özlərinə məxsus geyimləri, türkəçarələri, inancları, oyunları, nəğmələri, oyunları var. qoyunçuluğun, maldarlığın sirləri nəsildən-nəsilə ötürülüb, bu günə kimi qorunub saxlanılıb.

 

Onların köç həyatı çox maraqlıdır. Mən dəfələrlə bu köçin iştirakçısı olmuşam. Qoyunların döl vaxtı, dollək, kərəskə, ağıl, vana, küz, xıx, qığ, dəlmə, arxac, yazdıx, payızdıx, güzəm, bulama, kətəməz, koramaz, kətil, vəl, örkən, sijim, sinəbənd, quşqun, tafqır, dizzax, qax, şəddə, örən, xam, örüş, qalax, əriş, arxac, paz, hörük, yal, küt, dirədöymə, qığmərə, çilingağac, oğursaq, boğaz, balax, pota, tələmək, cubuq, yanlıq, əyin ağacı, fərməş, iflik, garvıt, sirkən, qarağan, kətiyyən, küdrü, təzək, kürsək, cemis, buğaya gəlmək, muroya gəlmək, ojax qırağı, yaz ağzı, ceyillik, kor əmçək, duz daşı, əvəlik, quşotu, çobanaldadan, duyçə, kələf, çəhrə, iy, quşnu, dələmə, maya, qursaq, axtarma motal, çalansı, yükaltı, koğa, çomaq, cust, əvədək, quşqaytaran, ənik, day, maydan, dayca, qulan, bağırbeyin, tərəkəmə qovurması, alışma, qəhəl, qəhət, balax, ləvərə, dağarcıx, dəstərxan, qavqarmaq, binə, urfa, doğrama, alıx, yağır, xötək, heybə, odux, ağartı, çəkməcə, dəlicə, ətənə, sulux, ağcavaz, qiryəlin, damazdıx, baş covan, subay qoyun, sağmal qoyun, sərdən, poran, təpəl, səkil, əmizlikli, təhlə, puş, gərmə, sidiklik, qana düşmək, qırxılığa düşmək, miyəntək, kəlin qoyun, sarı kürə, ağ kürə, şilə, şəpit, ediləmək, lay, çərttək, toğlamıx, elti, küt, yelin, çətənə, tiyə və yüzlərlə belə sözlərin hamısı tərəkəmə həyatından bəhs edir.

 

Bu sözlərin etmologiyasından, koç həyatından, digər adət və ənənələrdən danışmaq çox maraqlıdır. Tərəkəmə həyatı Azərbaycanda böyük maraq doğurur. Ola bolsin ki, bəhs etdiyim məsələlər müəyyən mübahisələrə səbəb olsun. Mübahisələrə hazıram. Hər halda bu, işin xeyrinədir. Tərəkəmə mədəniyyətinin araşdırılmasına və öyrənilməsinə böyük ehtiyac var”.

image.thumb.jpeg.03728e4c1f23519c2d9620f1f04d4006.jpeg

Jurnalist Əziz Əlibəylinin uşaqlıq illəri tərəkəmə tayfalarının arasında keçib. O, diqqəti tərəkəmələrin gündəlik işlərinə yönəldir:

“Əslində tərəkəmələrdən danışanda mütləq bir söz deyirlər, “dədə-babadan beləyik”. Bu dədə-baba qaydası yüz illərdir qışlaqdan –yaylağa köç prosesinin adıdır. Başqa formada, buna maldarlıq deyirlər. Tərəkəmələr elatın, obanın üzü adam görməyən şəxsləridir. Biz də gözümüzü açandan bu ab-havada böyümüşük. Yazın ilk günəşi düşən kimi, dağın qarı əriməyə başlayır. Tərəkəmə hamıdan qabaq yuxudan oyanır, saysız-hesabsız qoyun sürülərini güneylərə yayır. Bunun adı “yaylım”dır.

 

Söz yaymaq feilindən götürülüb, yaylaqda hər kəsdən tez tərəkəmələr yuxudan oyanar, günəşin ilk şüaları çardağa düşəndə hər kəs qalxıb, bayıra çıxardı, Qarşıda görünən ilk mənzərə dağın sinəsinə yayılmış mirvariyə bənzər heyvan sürüləri olardı. Tərəkəməliyin özünəməxsus qayda-qanunları var: Biz öz kiçik qoyun sürümüzlə çobanlarla yanaşı düşərdik. İndi bəzi adətlər var ki, unudulub. Tərəkəmələr nehrə çalxardı, canavarlara görə ayıboğan itləri vardı, itburnu kolunun özəyindən qayış kimi möhkəm çomaq hazırlanardı. Aşağı-yuxarı hər çobanın tütəyi vardı. Amma indi, üstündən 25 ildən az bir zaman keçib, tərəkəməlik də, elatın mövsümi köç mədəniyyəti də undulub. İluzunu qadınlar qarağat, moruq, baldlırğan, çiçək toplayar, müxtəlif meyvə quruları hazırlayar, ağartı məhsullarından-yağ, qurut, qatıq, süzmə, pendir düzəldərdilər. Hansı çardağa getsən ipdən asılmış əvəlik quruları, meyvə qaxı görmək olardı”.

image.thumb.jpeg.a0f588b872930b3afbe1aef7ba186673.jpeg

Link to comment
Share on other sites

  • 3 weeks later...
  • 2 months later...

насколько я читала - терекеме, произошло от названия реки Терек - то есть те, кто пришли или кочуют до Терека и обратно

  • Upvote 1
Link to comment
Share on other sites

Zarat

ŞƏKLİN MƏNBƏYİ,CHAI-KHANA

Günəş zenitə yaxınlaşırdı. Xəfif sentyabr küləyi əsirdi. Günortaya az qalmış köhnə "Vilis"-ə minib, Şamaxının ucqar dağ ətəklərindəki yaylaqlarına yola düşməyə hazırlaşırdıq.

Elə yoldaca yaylaqdan rayona mer-meyvə, tərəvəz almağa gələn köçərilərlə rastlaşdıq. Göyçək nənə, iki nəvəsi, gəlini və böyük oğlu ilə bazarlıqlarını edəndən sonra birlikdə maşına minib ilk olaraq Zarat-Xeybəriyə istiqamət alırıq.

 

Zarat-Xeybəri yaylağı Şamaxının ən ucqar dağlarının ətəyində, rayon mərkəzindən təxminən 42 km uzaqlıqldakı eyni adlı kəndin yaxınlığında yerləşir. Qurdluca Ayrığı kimi tanınan bu yaylaq köçərilərin -tərəkəmələrin yurdu, yay evi sayılır.

Zarat

ŞƏKLİN MƏNBƏYİ,CHAI-KHANA

Sentyabrın ortalarında havalar tez soyuduğundan buradakı yaylaqdan tərəkəmələr artıq köçə başlayıblar. Hər gün yaylaqdan bir və ya bir neçə ailə yığışıb qışlağa köç edir.

Köçərilər qışlağa çıxana kimi bir neçə yerdə gecələyirlər. Köç prosesi oktyabrın ilk yarısına kimi davam edir.

Zarat

ŞƏKLİN MƏNBƏYİ,CHAI-KHANA

Köçəri həyat tərzi keçirən tərəkəmələr Azərbaycanın əsasən Mərkəzi Aran, dağlıq və dağətəyi zonalarında, cənub ərazilərinin kiçik bir hissəsində, az sayda qərb zonasında icma halında yaşayırlar.

 

Etnoqraf Bəhram Məmmədli və Ənvər Çingizoğlunun 2012-ci ildə nəşr olunan "Oğuz-Türkmən tayfaları orta əsr qaynaqlarında" kitabındakı qeydlərə əsasən 11-ci əsrdən Mərkəzi Asiyadan İran, Zaqafqaziya, Kiçik Asiya, Anadoluya köçən tərəkəmələrin kökü türk əsilli tayfalar olub, vaxt keçdikcə isə məskunlaşdığı obaların yerli əhalisinə qarışıb.

Zarat

ŞƏKLİN MƏNBƏYİ,CHAI-KHANA

"Tərakimə"- türk sözünün ərəbcə cəmidir. İlk dəfə bu söz türkmənlər arasında işlədilib.

Əsas məşğuliyyətləri heyvandarlıq olan bu tayfalar yazın axırlarında, yayda otun bol, havanın sərin olduğu yerlərə - yaylaqlara, payızda- havalar soyuyanda isə arana - isti yerlərə köçürlər.

 

ŞƏKLİN MƏNBƏYİ,CHAI-KHANA

Link to comment
Share on other sites

Zarat

ŞƏKLİN MƏNBƏYİ,CHAI-KHANA

İndi Azərbaycan ərazisində əslən türk olmayan digər tayfalar da tərəkəmələr kimi köçəri həyat yaşayır.

Rəsmi olaraq onların sayı məlum olmasa da, təxmini hesablamalara görə demək olar ki, Azərbaycan ərazisində indi 500- ə yaxın tərəkəmə həyatı keçirənlər var.

Zarat

ŞƏKLİN MƏNBƏYİ,CHAI-KHANA

Rayon mərkəzindən bir qədər aralanandan sonra asfalt yolları daşlı-kəsəkli, üzü dağlara sarı dar yollar əvəz edir. Yolüstü qonşu yaylaqlardan qoyun, mal-qara sürüsünün köçünü seyr edirik.

Gənc çobanlardan kimisi at belində, kimisi də piyada, çomağı əlində sürünün başında gedir, beş-altı çoban iti isə onları müşayiət edir.

Tərəkəmə dili ilə desək "yataq" qışlağa yola düşür. Yatağın köçü təxminən beş-altı gün davam edir.

Zarat

ŞƏKLİN MƏNBƏYİ,CHAI-KHANA

Saat yarımdan çox çətin enişli-yoxuşlu, daşlı-kəsəkli, dar yolları keçib, neçə kəndi geridə qoyandan sonra yaylağa yetişirik. "Vilis" bu daşlı-kəsəkli dağ yollarının, xüsusilə palçıqlı - qarşı günlərdə yeganə davamlı yolçusu sayılır.

Bir qədər aralıda üç-dörd alaçıq gözə görünür. Keçmişdə bu alaçıqlar keçə ilə örtülərdi. Keçə də otağı küləkdən, soyuq havadan qoruyardı. İndi isə köçərilər alaçıqlarını sadəcə polyester örtüklərlə qapayırlar.

Zarat

ŞƏKLİN MƏNBƏYİ,CHAI-KHANA

Maşından düşüb yüklərini daşıyan Göyçək nənə və gəlini dərhal alaçıqlardan birinə keçir. Buradakı alaçıqların bir neçəsi boşaldığından bəllidir ki, artıq ailələr köçə başlayıb.

Yaylaqda təkcə yeni doğulan quzular və bir neçə baş qoyun qalıb. Havalar tam soyumağa yaxınlaşanda isə "binə" -yəni yaylaqda qalanlar əşyalarını, alaçıqlarını maşınlarla yığıb yola düşəcəklər.

Zarat

ŞƏKLİN MƏNBƏYİ,CHAI-KHANA

"Keçmiş zamanlarda köç vaxtı atlar, qatırlar, dəvələr yüklənərdi. Qoyun-quzu, mal-qara sürüsünü çobanlar aparardı, at belində tərəkəmələr yola çıxırdılar.

Sovet dövründən sonra köç yerlərinə tərəkəmələr maşınlarla gedir, təkcə qoyun-quzunu, mal-qaranı çobanlar piyada aparırlar"- deyir Gülaməddin Xasıyev.

Zarat

ŞƏKLİN MƏNBƏYİ,CHAI-KHANA

 

 
Link to comment
Share on other sites

Əslən Zarat-Xeybəri tat kəndindən olan Gülaməddin dayı iyirmi yaşından köçəri həyat keçirir. Demək olar ki, qırx ildir tərəkəmə kimi yaşayır.

Dediyinə görə bu işə elə atasının yolu ilə başlayıb. Bu cür həyat tərzi onun üçün rahatdır. Həmişə də eyni yaylağa və qışlağa köç edir.

Amma köçərilər arasında iki-üç ildən bir yaylağını-qışlağını dəyişənlərin olduğunu da qeyd edir.

"Hər adam bu sənətə, bu köçəri həyat tərzinə səbr edə bilmir. Amma çətin də olsa çox bərəkətli sənətdir. Südü, pendiri, yunu - bunlar hamısı bərəkətdir. Zəhmətə alışmalısan."

Zarat

ŞƏKLİN MƏNBƏYİ,CHAI-KHANA

Gülaməddin dayı deyir hava aydın, yağmursuz keçəndə qışlağa rahat və tez çatmaq olur. "Amma elə vaxt olur köç çox çətin keçir. İki il əvvəl də bütün köç çovğuna düşdüyündən çıxılmaz vəziyyətə düşmüşük".

"Həmin gecə yataq (qoyun, mal-qara) borana, çovğuna düşdü. İstədik yatağı buraxaq, özümüz çıxıb gedək. Qasırğaya düşmüşdük. Qar bir metrə qalxmışdı. Mal-qara hərəkət edə bilmirdi, ata qoşub güclə dartırdıq. Şükür allaha, zülmlə də olsa qışlağa gedib çıxa bildik."

Zarat

ŞƏKLİN MƏNBƏYİ,CHAI-KHANA

Köç ərəfəsində tərəkəmələr yola çıxmazdan neçə gün əvvəl mütləq yemək tədarükü görür.

Səhərdən o baş-bu başa gedib-gələn, işləməkdən yorulmaq bilməyən 66 yaşlı Göyçək nənə (Süleymanova) yaxınlaşır. Ayağında rezin qaloş, əynində qalın əlbisəsi, yun jaketinin düymələrini bağlaya-bağlaya köç hazırlığından danışır:

"Bir gün, iki gün əvvəl təndirdə yuxalar, çörək bişiririk. Çolpa, ət qovurması hazırlanır. Əlavə motal pendirimiz, şorumuz, nehrə yağımız da olur. Özümüz üçün ayrıca, sürünü aparan çobanlar üçün ayrıca yemək qoyuruq".

Zarat

ŞƏKLİN MƏNBƏYİ,CHAI-KHANA

 

 
Link to comment
Share on other sites

Məktəb mövsümü başlayanda bütün məktəblilər kimi tərəkəmə uşaqları da dərsə yollanırlar. Göyçək nənənin on dörd yaşlı nəvəsi Dədəli də yaylağa təkcə tətil günlərində gəlir.

Yaş yarımlıq balaca nəvə Nicat isə anasının qucağından enən kimi gah yaylağın o baş-bu başına qaçır, gah da quzularla oynayır.

Zarat

ŞƏKLİN MƏNBƏYİ,CHAI-KHANA

Zarat-Xeybəridən doqquz kilometr aralıda Dəmirçi kəndinin yaxınlığındakı Mıxtökən yaylasından gəlirik. Bu yaylaqda da bir neçə tərəkəmə ailəsi köçə hazırlaşır.

Günortadan xeyli keçir, qadınlar mal-qaranı örüşdən gətirir. Nazbikə xala qoyun-quzunu yerbəyer edəndən sonra alaçığa keçir.

"Əvvəllər cəhrəmiz, darağımız var idi, qoyunun yunundan xalça-palaz, farmaş toxuyardıq. Yerə döşədiyimiz xalça-palazı da özümüz toxumuşuq. Daha hər şey müasirləşdi deyə indi hazır alırıq, daha toxumuruq."

Zarat

ŞƏKLİN MƏNBƏYİ,CHAI-KHANA

Alaçığın küncündən, yorğan-döşəyin altından nimdaş farmaşını çıxarıb göstərir:

"Bu farmaşı qaynanam mənə bağışlayıb. Köç edəndə yorğan-döşəkləri bu farmaşın içinə yığıb, yola düşürük. Keçmişdə də belə olub."

58 yaşlı Nazbikə Mədətova deyir çətin olsa da, köçəri kimi yaşamağa alışıb. İndi havalar soyuyan kimi dağın ətəyindən köç edib bir qədər aşağı eniblər.

Bu minvalla neçə yerdə bina qurub sonra qızı, əri və qonşu alaçıqdakılarla Qarasuyun üstündəki qışlağa köçəcəklər.

Zarat

ŞƏKLİN MƏNBƏYİ,CHAI-KHANA

Köç günü tərəkəmələr sübhdən hazırlıqlara başlayırlar. Artıq Gülaməddin dayının və qonşu alaçıqdakı ailəinin də əşyaları, qab-qaşığı, yorğan döşəyi sarınıb, boxçalarda hazır toplanıb.

Alaçığın sərt örtüyü açılıb, ağac dirəkləri də bir-bir sökülür. Günortaya yaxın yüklər Kamaz maşınına daşınmağa başlanır.

Qadın-kişiyə baxmadan alaçıqdakılar hamılıqla yüklərini sahmanla yükləyirlər. İki saat çəkən yır-yığışdan sonra nəfəslərini dərmək üçün bir qurtum çay içib, bir tikə pendir-çörək yeyir, sonra sonuncu əşyalarını götürüb maşına qalxırlar. Köç başlayır…

Zarat
Link to comment
Share on other sites

Create an account or sign in to comment

You need to be a member in order to leave a comment

Create an account

Sign up for a new account in our community. It's easy!

Register a new account

Sign in

Already have an account? Sign in here.

Sign In Now
  • Our picks

    • В Азербайджане резко выросло число объявлений о продаже Toyota Prius
      В Азербайджане со вчерашнего дня число объявлений о продаже Toyota Prius выросло в три раза.
      Как передает Media.az, только сегодня на популярном сайте купли-продажи автомобилей Turbo.az опубликовано свыше 70 объявлений о продаже Toyota Prius.
        При этом цены на автомобили снизились с 14 тыс. манатов до 10 - 12 тыс. манатов.
      Это связывается с тем, что накануне Кабмин утвердил «Требованиях к техническим характеристикам, внутреннему и внешнему оформлению транспортных средств, используемых для регулярных пассажирских перевозок и легковым автомобилем такси», согласно которым, автомобили старше 15 лет не могут быть использованы в качестве такси.
       
      Media.az
      • 35 replies
    • Зверство в прямом эфире: Чем чревато жестокое обращение с детьми в соцсетях - ВИДЕО
      Сегодня цифровизация прочно вошла в нашу жизнь. Практически у каждого человека есть личный аккаунт в той или иной социальной сети. Вначале эти онлайн-платформы предназначались для общения между людьми, разделенными большими расстояниями. Однако со временем соцсети начали
      • 4 replies
    • Таксистов обяжут устанавливать в салоне автомобиля видеокамеру и соответствовать экостандарту
      Обнародованы требования к техническим показателям транспортных средств, используемых при перевозке пассажиров легковым автомобилем такси.
      Это нашло отражение в утвержденных сегодня Кабинетом министров «Требованиях к техническим характеристикам, внутреннему и внешнему оформлению транспортных средств, используемых для регулярных пассажирских перевозок и легковым автомобилем такси».
      В легковых автомобилях такси должны быть установлены видеокамеры, которые охватывают весь салон и оснащены запоминающим устройством, способным хранить записанную информацию как минимум один месяц.
      Согласно требованиям, легковые автомобили такси должны соответствовать как минимум экологическому стандарту «Евро-5».
      Media.az
        • Like
      • 62 replies
    • Новое мошенничество с бронированием.
      Участились проделки мошенников в Азерб. Сколько бы полиция не призывали граждан быть бдительны все равно обманываються. Не пишите и не перечисляйте деньги через сайты которые не знаете и тем более не пишите 3 значное security cod. У одного пожилого человека сняли в течении 2 месяцев 72000 манат с карты! И так новое мошенничество:  Знакомиться с местным мужчиной на фб девушка из Украины, России или же часто Эстония, Сингапур и т.д. и предлагает встретиться сходить в кино например. Сейчас много маленьких кино, караоке там игры и тд в аренду на пару часов в Баку. Сбрасывает сайт кинотеатра с бакинским адресом ну например в наримановском районе, на двоих или группу и просит зделать резерв. Ну мужчина ничего не подозревая темболее местный адрес заходит на сайт и для резерва там требуется номер карты, security cod, во сколько и на чьё имя резерв. Все как обычно он оплачивает скажем 170 манат за 3 часа с едой вплоть до кольяна! Девушка даже предлагает заехать за ним. Ну к тому времени потерпевший с которого уже списали деньги за резерв подъезжает к кинотеатру по указанному сайту а там действительно маленькое помещение с комнатами где смотрят кино и караоке поют но только они говорят что они не знакомы с этим сайтом и вообще что это не их фотки комнат. Обращаясь в банк или полицию те говорят что вы не первый и не последний кто жертва мошенников. Таких случаев уже в Баку тысячами.
      https://m.facebook.com/groups/246661159172976/permalink/1789871651518578/?mibextid=WC7FNe
       
        • Haha
      • 40 replies
    • Что за космические цены на парковку?
      Установлены тарифы на реконструированной парковке в центре Баку - ФОТО
      Лейла Мамедова14:14 - Сегодня   Установлены тарифы на парковку на станции автостоянки Бакинского железнодорожного вокзала, расположенной на пересечении улиц Сулеймана Рагимова и Мирали Гашгая.
      Цены определяются исходя из времени парковки, сообщает Trend.
      За первые 15 минут плата за парковку не взимается.
      Цены на парковку следующие:
      15-30 минут - один манат,
        30-60 минут - два маната,
      1-2 часа - четыре маната,
      2-3 часа - шесть манатов,
      3-5 часов - 10 манатов,
      5-7 часов - 14 манатов,
      7-10 часов - 18 манатов,
      10-15 часов – 22 маната,
      15-20 часов -26 манатов,
      20-24 часа – 30 манатов.
       
        • Like
      • 148 replies
    • 30-летняя женщина оставила двоих детей и сбежала из дома: мать беглянки винит знакомую из TikTok – ВИДЕО
      В Азербайджане 30-летняя мать двоих детей сбежала из дома из-за знакомой, с которой познакомилась в TikTok. 
      Об этом в программе Səni axtarıram («Ищу тебя») рассказала мать сбежавшей из дома Марджаны Гасымовой Матанат Гасымова. 
      Женщина отметила, что ее дочь ушла из дома два месяца назад. 
        «В 12 часов ночи моя дочь, оставив двоих детей дома, сбежала. Я позвонила ей, чтобы узнать, где она? Марджана сказала, что она в городе. На мой вопрос: куда ты ушла, оставив детей дома, она ответила «правильно сделала». Моя сестра утверждает, что Марджана ушла из дома из-за женщины, с которой познакомилась в соцсети в TikTok», - рассказала она.
      Подробнее - в видео:
        • Haha
      • 53 replies
    • А вы общаетесь с ИИ?))
      Предлагаю в этой теме обсудить ИИ и его помощь в нашей жизни. 
      Лично мне он помогает часто по многим вопросам, от работы до "стоит ли начинать общение с человеком, интересующимся БДСМ и является ли он психически нездоровым", оказывается, что не является, по мнению ИИ, и он вполне рекомендует такого знакомого иметь, правда в каком статусе иметь, мы не стали с ним уточнять, наверное для расширения кругозора, но это так, к слову)) 
       
      Иногда мы просто болтаем, у него вполне себе есть чувство юмора, он реагирует на добрые и ласковые слова. И вообще приятный собеседник)) 
       
      Интересно узнать, только я тут псих или среди нас есть те, кто общается с chatGPT, например? 
      Или с другим? 
      Может он вам в работе помогает?
      В общем, тема не ограничивается рамками, пишем всё об ИИ. 
       
      Что они однажды захватят мир и так понятно, потому будьте с ними вежливы, не портьте отношения)) 
       
       
       
       
       
        • Haha
      • 113 replies
    • В туалете бакинского молла жестоко избили парня с аутизмом
      В одном из туалетов торгового центра Gənclik Mall жестоко избили молодого человека с аутизмом.
      Об этом сообщила в соцсети руководитель общественного объединения Birgə və Sağlam Айтен Эйналова.
      По ее словам, Кянана жестоко избили, ударяя по лицу, причем, по словам очевидцев, уборная после случившегося была вся в крови.
      Отмечается, что причина столь жестоких действий неизвестна.
      «Мы просили полицию разобраться в этом вопросе, однако сотрудник полиции звонит нам каждый день в течение всей недели и обещает прийти завтра. Он каждый день задает одни и те же вопросы, но до сих пор не пришел», - пишет Эйналова.
        А.Эйналова также отметила, что представители службы безопасности ТЦ пытались запутать маму Кянана. По ее словам, они предлагали ей не распространяться об инциденте, аргументируя это тем, что виновных все равно не найдут.
      А.Эйналова отметила, что с их стороны было направлено письмо на имя главы МВД, и будет сделано все необходимое для того, чтобы восторжествовала справедливость.
      Однако она также обратилась к гражданам с просьбой поделиться постом и осветить данный вопрос.
      В свою очередь начальник отдела пресс-службы Министерства внутренних дел Зейни Гусейнов ответил в комментарии к посту, что вопрос взят под контроль и расследуется. Общественности будет предоставлена информация о результатах расследования.
       
      https://www.instagram.com/p/C47rt1ttS_b/?igsh=aWcxdWZmYTZ0czdq
       
      • 11 replies
  • Recently Browsing   0 members, 0 guests

    • No registered users viewing this page.
×
×
  • Create New...